جهل به ربوبیت خدا (قرآن)براساس آیات ۸۵ تا ۸۷ سوره صافات، شرک و بت‌پرستی، از درک نادرست ربوبیت خدا بر جهان هستی ناشی می‌شود. ۱ - درک نادرست ربوبیت خدا بر جهانشرک و بت‌پرستی، از درک نادرست ربوبیت خدا بر جهان هستی سرچشمه می‌گیرد: «اذ قال لابیه وقومه ماذا تعبدون • ائفکـا ءالهة دون الله تریدون • فما ظنکم برب العــلمین»؛ «هنگامى كه به پدر و قومش گفت: «اينها چيست كه مى‌پرستيد؟! • آيا غير از خدا به سراغ اين معبودان دروغين مى‌رويد؟! • شما درباره پروردگار عالميان چه گمان مى‌بريد؟!». ۱.۱ - دیدگاه تفسیر المیزانیعنی: چه چیز می‌پرستید؟ و اگر با اینکه می‌دید که بت می‌پرستند، مع ذلک پرسید چه می‌پرستید؟ منظورش از این سؤال اظهار تعجب است، و خواست بفهماند این عمل شما سخت عجیب و غریب است. (ائفکا آلهه دون اللّه تریدون)؛ یعنی آیا از در افترا خدایانی دیگر به جای خدای عزوجل قصد می‌کنید. و اگر کلمه (افلک) و کلمه (آلهه) را مقدم ذکر کرده، با اینکه می‌بایست می‌فرمود: (اتریدون آلهه دون اللّه افکا) بدین جهت است که عنایت به آن دو کلمه داشته است. ۱.۲ - دیدگاه تفسیر نمونهابراهیم با قلب سلیم و روح پاک و اراده نیرومند و عزم راسخ مأمور مبارزه با بت‌پرستان شد، و از پدر (عمو) و قوم خودش آغاز کرد؛ چنان‌که قرآن می‌گوید: به خاطر بیاور هنگامی را که به پدر و قومش گفت: اینها چه چیز است که می‌پرستید؟! (اذ قال لابیه و قومه ماذا تعبدون). حیف نیست انسان با آن شرافت ذاتی و عقل و خرد در مقابل مشتی سنگ و چوب بی‌ارزش تعظیم کند؟ عقلتان کجاست؟! سپس این تعبیر را که توأم با تحقیر آشکار بت‌ها بود، با جمله دیگری تکمیل کرد و گفت: آیا شما جز الله که بر حق است به سراغ خدایان دروغین می‌روید؟ (اءفکا الهة دون الله تریدون). با توجه به اینکه افک به معنی دروغ بزرگ، و یا زشت‌ترین دروغ‌هاست، قاطعیت سخن ابراهیم درباره بت‌ها روشن‌تر می‌شود. سرانجام سخنش را با جمله کوبنده دیگری در این مقطع پایان داد و گفت: شما درباره پروردگار عالمیان چه گمان می‌برید؟! (فما ظنکم برب العالمین) روزی او را می‌خورید، مواهب او سراسر وجود شما را احاطه کرده، با این حال موجودات بی‌ارزشی را هم‌ردیف او قرار داده‌اید، با این حال باز انتظار دارید به شما رحم کند، و شما را با اشد مجازات کیفر ندهد؟ چه اشتباه بزرگی؟ چه گمراهی خطرناکی؟. تعبیر رب العالمین اشاره به این است که تمام عالم در سایه ربوبیت او اداره می‌شوند، شما او را رها ساخته به سراغ یک مشت پندار و اوهامی که هیچ منشا اثر نیست رفته‌اید. «وذلکم ظنکم الذی ظننتم بربکم...»؛ «آرى اين گمان بدى بود كه درباره پروردگارتان داشتيد و همان موجب هلاكت شما گرديد، و سرانجام از زيان‌كاران شديد!». ۱.۳ - تفسیر آیه۱.۳.۱ - معنی اردیکمکلمه (اردیکم) از مصدر (ارداء) است که باب افعال از (ردی) به معنای هلاکت است. جمله (ذلکم ظنکم) مبتدا و خبر است، و جمله (اردیکم) خبر دوم آن مبتدا است. ممکن هم هست جمله (ظنکم) بدل باشد از کلمه (ذلکم). ۱.۳.۲ - معنای اول آیهو معنای آیه شریفه بنابر احتمال اول این است که: این ظنی که گفتیم شما داشته‌اید، ظنی بود که شما آن را پنداشتید، ظنی بود که شما را به هیچ مقداری از حق بی‌نیاز نمی‌کرد، و جلوی علم و شهادت خدا را نگرفت، و همین ظن شما را هلاک کرد، یک وقت به خود آمدید و فهمیدید که زیان‌کار شده‌اید. ۱.۳.۳ - معنای دوم آیهو بنا بر احتمال دوم، این است که این ظنی که شما درباره پروردگارتان پنداشتید که او از بیشتر اعمالتان اطلاعی ندارد، شما را هلاک کرد، برای اینکه باعث شد گناه در نظرتان آسان گردد، و گناه بسیار هم کارتان را به کفر کشانید، در نتیجه زیان‌کار شدید. ۲ - پانویس۳ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تجلی ربوبیت خدا». |